Mesleki Temel Uygulamalar

Konu: Mikrobiyoloji Laboratuvarında Kullanılan Araç Gereçlerin Temizliği
Kazanım: Mikrobiyoloji laboratuvarında kullanılan araç gereçlerin temizliğini yapabilir.

Mikrobiyoloji Laboratuvarında Kullanılan Araç Gereçlerin Temizliği 

Mikrobiyoji laboratuvarında kullanılan araç gereçler tek kullanımlık ve çok kullanımlık araç gereçlerden oluşur. Çalışmalarda kullanılarak infeksiyöz hale gelen tüm araç gereçlerin steril edilmesi gerekir. Tek kullanımlı araç gereçler sterilizasyon işlemleri sonrasında tıbbi atık yönetmeliğine uygun bertaraf yapılırken çok kullanımlı araç gereçler aşağıda belirtilen işlemler sonrası yeniden kullanıma hazır hale getirilir.

1. Sterilizasyon

Sterilizasyon, basit olarak bir materyaldeki her türlü (hastalık yapan ve hastalık yapmayan) mikroorganizmanın uzaklaştırılması, materyalin tümüyle mikroorganizmalardan arınmış hale getirilmesi olarak tanımlanabilir. Mikrobiyoloji laboratuvarında kirli malzemelerin sterilizasyonunda basınçlı buharla sterilizasyon (otoklav) yöntemi tercih edilir. Kirli malzemeler çelik paslanmaz kazanlarda veya otoklav poşetlerinde biriktirilerek sterilizasyona gönderilir. Mikrobiyoloji laboratuvarlarında temiz malzemelerin sterilizasyonunda ve kirli araç gereçlerin sterilizasyonunda kullanılmak üzere iki ayrı otoklav bulundurulması idealdir.

1.a. Basınçlı buharla (Otoklavda) Sterilizasyon:

Mikrobiyolojik analizler sonrası, otoklavı kullanmada dikkat edilecek noktalar şunlardır:

• Basınçlı buhar ile sterilizasyon kolay uygulanması, ucuz ve güvenilir bir yöntem olması nedeni ile mikrobiyoloji laboratuvarlarında sterilizasyon ünitesinde çok sık kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemle ısıya dayanıklı plastik malzemeler, atılacak olan kültürler, kontamine materyaller, vb. steril edilirler.
• 121 C'de, 1 atmosfer basınç altında, içerisine konan malzemenin büyüklüğüne bağlı olarak 15 dakika 1 atmosfer basınç altında, sterilizasyon uygulanır. Sterilizasyonda ısı yükseldikçe süre kısalır. 
• Yıkama öncesi sterilizasyon, mikrobiyolojik analizlerde en önemli hususlardan birisidir. Bu aşamada uygulanan otoklavlama işlemi standart besiyeri sterilizasyonundan daha yüksektir. Bunun nedeni, çok yoğun sayıda mikroorganizma olmasıdır.
• Patojen bakteri olduğundan endişe edilen ve patojen tehlikesi olmasa bile bozulmuş gıdaların analizinde kullanılan istisnasız tüm malzemeler, sterilize edilip, daha sonra yıkanmalıdır.
• İçinde mikroorganizma gelişmesi olmuş tüm kültürler mikroorganizmanın patojen, saprofit, yararlı olduğuna bakılmaksızın otoklavlandıktan sonra yıkanır. 
• Plastik petriler, pipetler ve damlalık gibi bir kullanımlık malzemeler atılmadan önce otoklavlanabilir, plastik torbalarda sterilize edilmelidir. 
• Çalışmalarda bir defa kullanıldıktan sonra atılan malzemeler varsa bu malzemeler paslanmaz çelik kova gibi uygun bir kapta ısıya dayanıklı plastik bir torba içinde toplanarak sterilize edildikten sonra çöp poşetlerinde toplanarak atılır.
• Tekrar kullanılacak malzemeler çelik kova gibi uygun bir kap içinde toplanarak önce steril edilir daha sonra yıkanarak saklanır. Bu malzemelerin analizlerde kullanılmadan önce tekrar steril edilmesi gerekmektedir.
• Sterilizasyondan sonra kaplar içinde bulunan besiyeri gibi materyaller plastik bir torbaya konarak ağzı sıkıca bağlanmalı ve atılmalıdır. 
• Çalışmalar sırasında kullanılan öze gibi aletler, yerine konmadan önce alevde tutularak kızıl derecede yakıldıktan sonra yerine konmalıdır. 
• Mikroorganizmalarla bulaşık kimyasal maddeler otoklavda steril edildikten sonra kimyasal atık olarak uzaklaştırılmalıdır. 
• Otoklav normundaki yükseklik ve daha önemli olarak laboratuvar kuralları çerçevesinde yıkama öncesi sterilize edilecek malzeme ile hazırlanan besiyerlerinin sterilizasyonu aynı otoklavlama işleminde yapılmaz. İdeal olarak bu amaçla 2 ayrı otoklav kullanılmalıdır.

1.b. Otoklavın Çalıştırılması 

Kirli malzemelerin sterilizasyonunda otoklav aşağıda belirtildiği şekilde gerçekleştirilir.

• Otoklavda steril edilecek analiz sonrası malzemeler otoklava dayanıklı poşetlere konduktan ve sıvı maddelerin ağızları tıkaçla kapatıldıktan sonra, otoklav içerisine aralarından buhar geçecek şekilde gevşek olarak yerleştirilirler. 
• Otoklava malzemeler yerleştirilirken delikli tel sepetlere konulmalıdır. Delikli sepet kullanılmadığı zaman sterilizasyon gerçekleşemez. Sepet buhar dolaşımını engellemeyecek şekilde yerleştirilmelidir. 
• Daha sonra otoklavın kapağı sıkıca kapatılır. 
• Su seviyesi kontrol edilir, eksikse tamamlanır. 
• Isı ve basınç göstergeleri ayarlandıktan sonra, açma kapama düğmesi açılarak otoklav çalıştırılır. 
• Rezistanslar sayesinde otoklav içindeki su ısınmaya başlar. 
• Bir süre sonra suyun kaynamasına bağlı olarak buhar çıkmaya başlar. 
• Otoklavın buhar vanasından önce hava, sonra hava ile karışık buhar, daha sonrada tam buhar çıkmaya başlar. 
• Ayarlanan ısı ve basınca ulaştığında termostat sayesinde rezistanslar devre dışı kalır. 
• Isı ve basınç düştükçe tekrar devreye girer. 
• Bu aşamadan itibaren sterilizasyon süresi hesaplanır. 
• Normalde mikrobiyolojik atıklar için 121 C’de 30 dakika veya 123 C’de 20 dakika süre yeterlidir. Fakat steril edilen malzeme büyükse bu süre daha uzun tutulur. Çünkü ısı maddenin iç kısmına daha geç ulaşır. 
• Sterilizasyon süresi sonunda otoklavın açma kapama düğmesi kapatılır. 
• Basınç sıfıra düşünceye kadar otoklav açılmaz. Aksi takdirde kaplardaki sıvı kaynayarak tıkaçları dışarı fırlatırlar. 
• Basınç sıfıra düştüğü zaman kapağın açılması gecikirse, su buharı yoğunlaşarak sıvılaşacağı için, otoklav içinde vakum oluşarak yine sıvıların kaynamasına yol açar.

2. Kaba kirlerinden arındırma

Otoklavda sterilize edilmiş kaplar otoklav açıldıktan sonra çıkarılır. İçinde atık olmayan kaplar direkt yıkanmaya gönderilir. İçinde atık bulunan kapların(petri kabı, numune kabı vb.)içleri eldiven kullanılarak sağlam bir torbaya boşaltılır. Torbaların ağzı sıkı bir şekilde bağlanır.

3. Kapların Yıkanması 

Otoklavda sterilize edilen ve içindeki maddelerden arındırılan araçlar bu aşamadan sonra yıkanmaya alınır. Yıkama elde yapılabileceği gibi makinelerde de yapılabilir. Temizleme işlemi; mekanik temizleme, ultrasonik temizleme ve manuel (elde) temizleme olmak üzere 3 yöntemle yapılır.

►Mekanik Temizleme: 

Mekanik temizlemede laboratuvarlar için yapılmış yıkama makinelerinden yararlanılır. Bu makineler ihtiyaca göre farklı ebatlarda ve modellerde tercih edilebilir. Makinelerin içinde kullanılan özel raflar sayesinde laboratuvar araçları kolaylıkla makineye yerleştirilir. Mekanik temizlemede suyun ısısı ve kullanılan deterjan tipi üretici firmanın talimatlarına göre dikkatlice seçilmelidir. Temizleme amacıyla makineler kullanıldığında; temizlenecek araçlar, makine içerisinde birbirine değmemesine dikkat edilerek yerleştirilir ve yıkama işlemine geçilir. Küçük laboratuvarlar ev tipi bulaşık makineleri de kullanabilmektedir.

►Ultrasonik Temizleme: 

Temizlenecek olan araçlar delikli küvet, tel sepet gibi uygun kaplar içerisine yerleştirilir ve birbirine değmemesine dikkat edilir. Bunlar ultrasonik temizlemenin uygulanacağı kabın içerisine konulu, üretici firmanın önermiş olduğu solüsyon ilave edilir ve 3 dakika boyunca en az 35 KHz. sıklıktaki ultrasonik dalgalar gönderilerek aletlerin temizliği sağlanır. 

►Elde Yıkama: 

Otoklavdan çıkarılan laboratuvar araçları içindeki atıklar boşaltıldıktan sonra yıkamaya alınır. Yıkama için makine kullanılmayacaksa bunlar dikkatlice elde yıkanmalı ve durulanmalıdır. Elle yıkamada su, yeterince büyük ve derin en az iki yıkama teknesi, ısıya dayanıklı küçük fırçalar, aşındırıcı olmayan temizlik bezleri (hafif dereceli naylon) ve uygun nitelikteki deterjanlar gerekmektedir. Yıkama teknesi, yaklaşık 45 °C su ile doldurulur ve önerilen konsantrasyonda bir deterjan eklenir. Elde yıkama işleminde, alkali deterjanlar, artıkların uzaklaştırılmasında daha etkili olduğu için tercih edilmelidir.

Bu deterjanlar, az köpüren, biyolojik çözünürlüğü olan, deterjan artığı bırakmayan düşük alkali pH’li, tercihen sıvı, toksik ve aşındırıcı olmayan nitelikte olmalıdır. Temizleyici ajanlar, parfüm, yüksek oranlarda klor, yağlı sabun, gliserin, lanolin, optik parlatıcılar içermemelidir. Fırça gibi gereçler her temizleme işleminden sonra temizlenmeli ve ısı ile dezenfekte edilmelidir. İnatçı kirler, temizlik bezi kullanılarak uzaklaştırılır. Parçalarına ayrılabilen laboratuvar araçları parçalarına ayrılarak yıkanır. Yıkanacak bütün araçlar fırçalanır ve bütün yüzeyleri dikkatlice yıkanır. Yıkama ve durulama işlemlerinden sonra malzeme üzerinde gözle görülür kir, deterjan ve herhangi bir kimyasal atık kalmamalıdır. Temizlik işlemi tamamlandıktan sonra ılık su ile durulanır ve kurutma kabininde kurutulur. Bu işlemler sırasında su geçirmeyen giysi ve eldiven kullanımı gibi genel korunma önlemlerine uyulmalıdır.