Mesleki Temel Uygulamalar

Konu: Mikroorganizmaların Sınıflandırılması
Kazanım: Mikroorganizmaları ve genel özelliklerini bilir.

Bakterinin içinde oluştuğu yere göre sporlar üç gruba ayrılır: 

• Santral Sporlar (Endosporlar): Bakterinin tam ortasında oluşan sporlardır.
• Terminal Sporlar: Bakterinin bir ucunda oluşan sporlardır.
• Subterminal Sporlar: Bakterinin ucuna yakın bir yerde oluşan sporlardır.

►Kirpik (Kamçı, Flagella): Genellikle çomak ve burgu şeklindeki bakterilerde bulunan, değişik sayıda, iplik şeklinde uzantılar olup hareket organelleridir. Koklarda (yuvarlak şekilli bakterilerde) bulunmaz. O nedenle koklar hareketsizdir. Bakteriler kirpiklerin dalgalanmasıyla hareket eder. Kirpikleri sayesinde bakteriler besin kaynaklarının olduğu bölgeye daha kolay ulaşabilir.

Kirpiğin şekline göre bakteriler şu isimleri alır:

• Atriş (Atrichia): Kirpiksiz bakteriler. 
• Monotriş (Monotrichia): Sadece bir kutbunda kirpik bulunan bakteriler. 
• Amfitriş (Amphytrichia): Her iki tarafında birer kirpik bulunan bakteriler. 
• Lofotriş (Lophotrichia): Bir ya da iki kutbunda, püskül şeklinde çok sayıda kirpik bulunan bakterilerdir. 
• Peritriş (Peritrichia): Bakteri vücudunun tüm çevresinde kirpik bulunan bakterilerdir

►Pilus (Fimbria): Hareketli, hareketsiz tüm bakterilerde görülen, bakterinin her yönünden çıkan kirpiklerden daha küçük, daha ince yapıdaki uzantılardır. Bakterinin hareketiyle ilgileri yoktur. Bakterilerin bulundukları yere yapışmasını sağlarlar. Bu özellik bakterinin beslenmesinde önemlidir. Bazı bakterilerin genetik madde aktarımında rolü vardır, bunlara çekirdek pilusu adı verilir.

►Plazmoidler: Bakteri hücresinde bulunması zorunlu olmayan genetik yapılardır.

Bakterilerin morfolojik yapısı:

Morfolojik yapı ile bakterilerin görünüm ve şekilleri ifade edilmektedir. Bakteriler mikroskobik görünüm bakımından koklar, basiller, spiraller olmak üzere üç ana grupta incelenir

1)Koklar (Coccus) Yuvarlak Şekilli Bakteriler: Eni boyu birbirine yakın, yuvarlak şekilli bakterilerdir. Bazıları oval, kahve çekirdeği veya fasulye şeklinde de olabilir. Bölündükten sonra tek tek ya da yan yana gelerek gruplar oluşturabilirler.Koklar, mikroskopta incelendiğinde, birbirlerine karşı duruşlarına göre aşağıdaki isimleri alırlar.

• Mikrokoklar (Mikrococcus): İkiye bölündükten sonra birbirinden ayrı, tek tek bulunan koklardır.
• Diplokoklar (Diplococcus): Bölündükten sonra ikişerli koklar halinde bulunurlar. Birbirine bakan yüzeyleri düz ve hafif içbükeydir.
• Streptokoklar (Streptococcus): Sürekli aynı yönde bölünen, birbirleriyle ayrılmadan kısa veya uzun zincirler oluşturan koklardır. Zincir ne kadar uzun oluşmuşsa patojenlik o oranda artar.
• Stafilokoklar (Staphylococcus): Bölündükten sonra birbirlerinden ayrılmayarak üzüm salkımına benzer kümeler oluşturan koklardır.
• Tetrakoklar (Tetracoccus): Birbirlerine dikey iki yönde bölünen, dörderli kümeler halinde bulunan koklardır.
• Sarsinler (Sarcina): Bölünmesi birbirine dikey üç yönde meydana gelen, 8,12 veya 16 koktan oluşan balya ya da paket şeklinde koklardır.

2)Basiller (Bacillus) Çomak, Çubuk şeklinde Bakteriler: Boyları enlerinden fazla olan genellikle, çomak, çubuk ya da silindir şeklindeki bakterilerdir.

Basiller şekil ve dizilişlerine göre şöyle isimlendirilir:

• Düz Basiller: Düzenli veya düzensiz tek tek bulunan, uzun çomak veya silindir şeklindeki bakterilerdir. 
• Kokkobasiller: Boyu enine yakın, kokla basil arasında görünen oval basillerdir. 
• Fuziform Basiller: İki kenarı dışbükey, ortaları kalınca, uçları sivri olan mekik şeklindeki basillerdir. 
• Difteroid Basiller: Bir veya iki ucu, bazen de ortası şişmiş görünümde olan basillerdir. 
• Streptobasiller: Birbirleriyle uç uca gelip zincir oluşturan basillerdir.

3)Spiraller (Spirullum), Burgu, Sarmal şeklinde Bakteriler: Spiraller yalnız bir kıvrımlı olabileceği gibi 10-15 kıvrımlı hatta daha fazla kıvrımlı olabilir. İki gruba ayrılır:
-->Spiroketler: Birçok kıvrımı olan, yumuşak, bükülebilen ve kıvrımlarda kendi ekseni etrafında veya ileri geri hareket edebilen bakterilerdir. Spiroketler üç grupta incelenir:
         o Borrelialar: 3-7 arasında geniş ve düzensiz kıvrımları olanbakterilerdir.
         o Treponemalar: Düzgün ve dik kıvrımları olan, boyları daha küçük bakterilerdir. Kıvrımlar hep sabittir; hareket halinde bile şekilleri değişmez.
         o Leptospiralar: Bir eksen etrafında küçük ve dik kıvrımlı iki ucu çengel biçiminde bükülmüş bakterilerdir.
-->Spiriller: Bir tek kıvrımı olan, sert vücutlu, kirpiği yardımıyla hareket eden bakterilerdir. Sert vücutluların bir alt grubu da vibriolardır. Virgül şeklinde bir tek kıvrımlı flagellum ile hareket eden bakterilerdir.
Bakteriler grubuna dahil mikroorganizmalar: Riketsiyalar, mikoplazmalar ve klamidyalar, bakterilere benzer özelliklerinden dolayı bakteri çeşitleri içinde yer alır.

• Riketsiyalar: Bakteriler grubuna dâhil olan riketsiyalar, diğer bakterilere göre daha küçüktür. Hücre yapıları bakterilere benzer. Bir çekirdek, sitoplazma, sitoplazma zarı ve hücre çeperinden oluşur. Bakteriler gibi hem RNA hem de DNA nükleik asitlerini birlikte içerir. İkiye bölünme yoluyla çoğalır. Zorunlu hücre içi parazitleridir. Çoğunlukla artropodlarda (eklem bacaklılarda) rastlanır. Genellikle hareketsizdir. Hücre görünümleri, daha çok kok, bazen küçük çomakçık bazen de değişik şekillerde olabilir. Bakterilerden küçük, virüslerden büyüktür. Işık mikroskobunda incelenebilir; ancak elektron mikroskobunda daha iyi görünürler. Üremeleri için virüsler gibi canlı ortam gereklidir. Sentetik besiyerinde üreyen tek riketsiya, R.quantana’ dır. Antibiyotiklerden bakteriler gibi etkilenir.
• Mikoplazmalar: Bakteriler grubunda yer alan, hücre duvarı olmayan en küçük mikroorganizmalardır. 3katlı sitoplazmik zarları vardır. İkiye bölünerek çoğalır. Hem RNA hem DNA nükleik asitlerini taşır. Sentetik besiyerlerinde ürerler. Bazı antibiyotiklerden etkilenirler. Kok, çomak, amibimsi, disk, yıldız, halka gibi çok çeşitli şekillerde olabilir.
• Klamidyalar: Hücre içi parazitler olup hücre yapıları bakterilere benzer. Genellikle yuvarlak şekillidirler.